ไต 肾 

ไตเป็นหนึ่งอวัยวะภายในทั้งห้าตามหลักการแพทย์แผนจีน ซึ่งมีความสำคัญสูงมาก แพทย์แผนจีนถือว่าเป็นรากฐานของอวัยวะภายในและ “อิน-หยาง” (Yin–Yang) ไตเป็นกำเนิดของชีวิต ไตเป็นรากฐานของชีวิตก่อนคลอด มีความเชื่อกันว่า หากบำรุงไตให้มีความแข็งแรง จะสามารถบำบัดสรรพโรค แม้ว่าอาจฟังดูเกินความจริงไป แต่ก็สามารถสะท้อนถึงความสำคัญของไตในทฤษฎีการแพทย์แผนจีนได้เป็นอย่างดี

เมื่อกล่าวถึงไต หรืออวัยวะภายในอื่นๆตามหลักการแพทย์แผนจีน จะไม่ได้หมายความเพียงแค่ชิ้นเนื้อที่เป็นอวัยวะนั้นๆ เหมือนดั่งเช่นในความหมายของการแพทย์แผนปัจจุบันเท่านั้น หากแต่หมายถึงระบบการทำงาน ที่กินความตั้งแต่ตัวอวัยวะนั้นเอง, หน้าที่การทำงาน, ความสัมพันธ์กับอวัยวะอื่น ดังนั้น เมื่อแพทย์แผนจีนกล่าวว่ามีปัญหาที่ไต จึงไม่ได้หมายความเจาะจงว่า ก้อนเนื้อที่แพทย์แผนปัจจุบันเรียกว่าไต มีปัญหา หากแต่ปัญหาอาจเกิดที่ใดๆก็ได้ที่เกี่ยวข้องกับระบบการทำงานของไตท้งระบบ

ตามทฤษฎีการแพทย์แผนจีน ไตเป็นธาตุน้ำ มีโครงข่ายเชื่อมโยงกับ กระดูก ไขกระดูก สมอง เส้นผม หู อวัยวะสืบพันธุ์ และทวารหนัก มีหน้าที่สำคัญคือ

• การกักเก็บสารจำเป็น”จิง”
• การควบคุมน้ำ
• การควบคุมลมปราณ”ชี่”

สารจำเป็น”จิง" เป็นสารแห่งชีวิต อวัยวะภายในต่างๆล้วนต้องใช้สารจำเป็น”จิง”ในการทำหน้าที่ของอวัยวะนั้นๆ เมื่อสารจำเป็น”จิง” หมดโดยสิ้นเชิง ชีวิตก็สิ้นสุด

สารจำเป็น“จิง” ได้มาจากมารดาตั้งแต่ยังเป็นทารก แต่ร่างกายสามารถสร้างสารจำเป็น”จิง” อีกประเภทหนึ่ง โดยมาจากสารอาหารที่ร่างกายย่อยและดูดซึมเข้ามาและเปลี่ยนให้เป็นสารจำเป็น”จิง” ส่งมาเก็บที่ไตเพื่อกระจายต่อให้กับอวัยวะที่ต้องการใช้ต่อไป สารจำเป็น”จิง” มีหน้าที่
ควบคุมการเจริญเติบโตและพัฒนาการของร่างกาย

ควบคุมพัฒนาการทางเพศและความสามารถในการสืบพันธุ์ ในเพศชายมีการสร้างอสุจิ ในเพศหญิงให้มีประจำเดือน
เปลี่ยนเป็นเลือดและลมปราณ”ชี่” ไปหล่อเลี้ยงอวัยวะและเนื้อเยื่อต่าง ๆ ต่อต้านการรุกรานของโรคจากภายนอก และขจัดสาเหตุของโรค

ถ้าหน้าที่เก็บกักของไตเสียไป ไตจะดูดซับลมปราณ”ชี่” จากปอดไม่ได้ ทำให้หอบ และเก็บสารจำเป็น”จิง” ไม่อยู่ มีผลสืบเนื่องทำให้น้ำกามเคลื่อน(หลั่งเอง) หรือหลั่งเร็ว ในสตรีจะทำให้รอบเดือนมามาก แท้งง่าย กลั้นปัสสาวะ อุจจาระไม่อยู่

ลมปราณ“ชี่” หมายถึงหน้าที่ของอวัยวะนั้นๆ รวมความถึงพลังงานที่สนับสนุนให้อวัยวะนั้นทำหน้าที่ ในเด็ก ลมปราณ “ชี่”จะไม่สมบูรณ์จนเมื่อถึงอายุระดับหนึ่งเริ่มเข้าสู่วัยหนุ่มสาว

เมื่อ “จิง” และ “ชี่” สมบูรณ์พร้อม ก็จะเกิด “เทียนกุ่ย” ซึ่งคล้ายกับฮอร์โมนส์เพศตามความหมายของแพทย์แผนปัจจุบัน ก็พร้อมที่จะสืบพันธุ์

เด็กหญิงชายที่จะเข้าสู่วัยหนุ่มสาวที่ร่างกายจะเข้าสู่วัยเจริญพันธุ์ ซึ่งมีเงื่อนไข 3 ประการคือ มี “จิงชี่” สมบูรณ์, มีเทียนกุ่ยแล้ว และเส้นลมปราณเริ่นม่าย และชงม่าย มีเลือดลมเต็มเปี่ยม ซึ่งเงื่อนไขทั้งสามประการนี้ สามารถขมวดมาอยู่ที่ข้อเดียวคือ “จิงชี่” ต้องสมบูรณ์พร้อมเสียก่อน อีกสองข้อจึงจะเกิดขึ้นได้ ซึ่งก็อยู่ที่การทำงานของไตเป็นสำคัญ

ไตกับความชรา

“จิงชี่” นอกจากจะมีผลต่อความสามารถในการเจริญพันธุ์แล้ว ยังมีผลต่อความเสื่อมความชราของร่างกายอีกด้วย

ตำราการแพทย์แผนจีนแต่โบราณ “หวงตี้เน่ยจิง” ได้กล่าวไว้ตอนหนึ่งว่า บุรุษเมื่อถึงวัย 40 ปี ชี่ในไตจะเริ่มเสื่อมลง ผมเริ่มหลุดร่วง ฟันเริ่มแห้ง พออายุได้ 48 ปี หยางชี่ของส่วนบนของร่างกายจะเสื่อมลง หน้าตาซีดเซียว ผมและหนวดเคราเริ่มหงอกขาว เมื่ออายุ 56 ปี การทำงานของตับจะเสื่อมลงเนื่องจากไม่ได้รับการบำรุงเลี้ยงจากสารจำเป็น”จิง” ในไต มีผลต่อกระดูกเส้นเอ็น ทำให้เคลื่อนไหวไม่คล่องตัว เมื่ออายุ 64 ปีเทียนกุ่ยจะแห้งหมด จิงชี่น้อยลง ไตทำงานน้อยลง ร่างกายเสื่อมโทรม ฟันและผมจะหลุดร่วงไปสิ้น

เมื่อไตทำงานน้อยลงจะส่งผลกกระทบต่อการเก็บกักสารจำเป็น”จิง” เมื่อร่างกายมีสารจำเป็น”จิง”น้อยลง ส่งผลต่อชี่ในไตที่ลดลงด้วย เมื่อจิงชี่ของร่างกายลดลง จึงทำให้ร่างกายเสื่อมถอยลง

สารจำเป็น“จิง” และลมปราณ”ชี่” ในไต สามารถแปรเปลี่ยนเป็นอินของไต หยางของไต เพื่อเป็นบ่อเกิดของอินหยางทั่วร่างกายต่อไป

อินของไตและหยางของไตมีคุณสมบัติตามทฤษฎี “อิน-หยาง” คือ เป็นฝ่ายตรงข้ามกัน แต่อยู่ร่วมกัน พึ่งพากัน ควบคุมซึ่งกันและกัน ความผิดปกติของอิน-หยางของไตที่พบได้ทางคลินิก ได้แก่

อินของไตพร่อง มีอาการร้อนที่ฝ่ามือฝ่าเท้าหน้าอก เวียนศีรษะ ตาลาย หูมีเสียงดัง เอวและเข่าปวดเข่าอ่อนแรง ฝันเปียก

หยางของไตพร่อง มีอาการอ่อนเพลีย ไม่สดชื่น เอวและเข่าปวดเย็น กลัวหนาว บวมน้ำ ปัสสาวะขัดหรือกลั้นปัสสาวะไม่ได้ ผู้ชายหย่อน สมรรถภาพทางเพศ ผู้หญิงเป็นหมัน

ผู้ป่วยที่ไม่แสดงอาการหนาวหรือร้อนชัดเจน ถ้ามีอาการปัสสาวะมากและบ่อย กลั้นปัสสาวะไม่ได้ ปัสสาวะรดที่นอน หลั่งเร็ว กลั้นอุจจาระไม่ได้ ท้องเดินตอนเช้ามืด ระดูผิดปกติ ตกเลือด แท้งบุตร เวียนศีรษะ หูมีเสียงดัง ลมปราณไตพร่อง เอวและเข่าปวด ชาอ่อนแรง เด็กเติบโตช้า เกิดจากสารจำเป็น“จิง” ของไตพร่อง

ความสมบูรณ์ของไต แสดงออกที่เส้นผม เนื่องจากเส้นผมเป็นส่วนปลายของเลือด และมีจุดเริ่มต้นที่ไต เพราะไตทำหน้าที่กักเก็บสารจ้เป็น”จิง” ไว้ และสารจำเป็น”จิง” สามารถเปลี่ยนเป็นเลือดและลมปราณ”ชี่” หาก”จิงชี่” ในไตสมบูรณ์ดี เส้นผมจะดกดำเป็นประกายเงางาม แต่หาก”จิงชี่” ในไตไม่พอ เส้นผมจะหงอกขาว หยาบกระด้าง หรือหลุดร่วง อาการในช่วงหมดประเดือนของสตรีก็เป็นสัญญาณบอกว่าเทียนกุ่ยใกล้หมด ลมปราณ”ชี่” ในไตเริ่มเสื่อม

หูเป็นหน้าต่างของไต หูเชื่อมต่อกับสมอง สมองเป็นที่สะสมของไขกระดูก สารจำเป็น”จิง” ของไตสร้างไขกระดูกและสมอง สมองและหูทำงานร่วมกันในการรับเสียง การทำหน้าที่รับเสียงของหูจึงขึ้นกับสารจำเป็นของไต หากสารจำเป็น”จิง”พร่องจะทำให้การได้ยินลดลง หูตึง หูหนวก หูมี เสียงดัง คนชราการได้ยินลดลงก็เพราะสารจำเป็นพร่องลงตามธรรมชาติ

ไต ในการแพทย์แผนจีน จึงมีความสำคัญสูง ทั้งการเป็นรากฐานแห่งชีวิต มีความสำคัญต่อพัฒนาการของร่างกาย ไปจนถึงภาวะเจริญพันธุ์ หรือความผิดปกติในระบบสืบพันธุ์ในวัยต่างๆ ตลอดจนถึงความเสื่อมของร่างกาย การทำหน้าที่ของอวัยวะอื่นๆขึ้นอยู่กับความสมบูรณ์แข็งแรงของไต

การดูแลบำรุงไตให้แข็งแรง สามารถทำหน้าที่เป็นปกติ อย่างสัมพันธ์กับอวัยวะอื่น จึงมีความสำคัญต่อสุขภาพร่างกาย สุขภาพทางเพศ และการชลอคามชราอีกด้วย