อาหารเครื่องยาจีน

อาหารเครื่องยาจีนคืออะไร?

อาหารเครื่องยาจีน (药膳 - Yào shàn) คือการผสมผสานระหว่างศาสตร์การปรุงอาหาร และเภสัชวิทยาแผนจีนอย่างลงตัว โดยใช้ วัตถุดิบจากธรรมชาติทั้งที่เป็นส่วนประกอบของอาหารทั่วไป ร่วมกับสมุนไพรจีนที่มีสรรพคุณทางยา เข้ามาประกอบเป็นเมนูอาหารที่มีรสชาติอร่อยและมีประโยชน์ต่อสุขภาพ เป็นวิถีพื้นบ้านของชาวจีนที่มีมาตั้งแต่อดีตกาล สอดคล้องกับแนวทางโภชนาการบำบัดในปัจจุบัน

ส่วนประกอบ

ส่วนประกอบที่เป็นอาหารทั่วไป: เช่น เนื้อสัตว์ (ไก่ เป็ด ปลา หมู) ผักต่างๆ (แคร์รอต หัวไชเท้า เห็ดหอม) ธัญพืช (ข้าว ข้าวโพด)

สมุนไพรและเครื่องยาจีน: เช่น โกจิเบอร์รี่ (枸杞子 - Gǒuqǐzǐ), เห็ดหลินจือ (靈芝 - Língzhī), รากชะเอมเทศ (甘草 - Gāncǎo), ฝูหลิง (茯苓 - Fúlíng), พุทราแดง (紅棗 - Hóngzǎo), หวงฉี (黄芪 - Huángqí), ขิงแห้ง (乾薑 - Gānjiāng)

ส่วนประกอบอื่น เช่น เครื่องเทศ เครื่องปรุงรส ก็ล้วนแต่มีคุณสมบัติทางยา ที่สามารถออกแบบให้เหมาะสมกลมกลืน หรือต้านฤทธิ์กัน เพื่อให้สอดคล้องกับวัตุประสงค์ของอาหารจานนั้น

นอกจากนี้ วิธีการปรุง เช่น ต้ม ตุ๋น นึ่ง ผัด ทอด ย่าง แช่ ก็มีส่วนในการส่งเสริมคุณสมบัติทางเภสัชวิทยาแผนจีนที่แตกต่างกันออกไป

อาหารเครื่องยาจีนดีอย่างไร?

อาหารเครื่องยาจีนนำเสนอข้อดีหลายประการที่แตกต่างจากอาหารทั่วไป:

ส่งเสริมสุขภาพ: มุ่งเน้นที่การเสริมสร้างภูมิคุ้มกันและป้องกันโรคมากกว่าการรักษาเมื่อป่วยแล้ว ช่วยให้ร่างกายแข็งแรงจากภายใน

ปรับสมดุลร่างกาย: ช่วยแก้ไขความไม่สมดุลของพลังชี่ หยิน-หยาง หรือธาตุภายในร่างกาย ซึ่งเป็นต้นตอของอาการไม่สบายต่างๆ ตามหลักการแพทย์แผนจีน

บำรุงอย่างลึกซึ้ง: วัตถุดิบสมุนไพรที่ใช้มักมีสรรพคุณบำรุงอวัยวะสำคัญ (เช่น บำรุงไต บำรุงม้าม) และสารอาหารจำเป็นอย่างเข้มข้น

ดูดซึมได้ดี: การนำสมุนไพรมาแปรรูปเป็นอาหารทำให้ร่างกายดูดซึมสารสำคัญได้ดีกว่าการต้มยาดื่มแบบดั้งเดิม และมีรสชาติที่รับประทานง่ายกว่า

เป็นธรรมชาติและนุ่มนวล: ให้ผลลัพธ์อย่างอ่อนโยนและค่อยเป็นค่อยไป เหมาะสมกับการบำรุงรักษาสุขภาพในระยะยาว

สอดคล้องกับวิถีชีวิต: สามารถนำมารับประทานเป็นมื้อหลักหรือมื้อเสริมในชีวิตประจำวันได้

สมุนไพรอะไรบ้างที่ใช้ในอาหารเครื่องยาจีน?

สมุนไพรจีนในอาหารเครื่องยาจีน (药膳 - Yào shàn) มักถูกคัดสรรจาก "รายการอาหาร-ยาสมุนไพร" ของจีน ซึ่งมีสถานะเป็นทั้ง อาหารและยา ตามหลักการ "อาหารและยามีรากฐานเดียวกัน" และนี่คือสมุนไพรสำคัญที่พบบ่อย พร้อมสรรพคุณและตัวอย่างการนำไปใช้:

1. สมุนไพรบำรุงพลังชี่ (气 - Qi) และม้าม (脾 - Spleen)

• หวงฉี 黄芪 - Huáng qí เสริมภูมิคุ้มกัน เพิ่มพลังงาน บำรุงปอด
• โสมคน 人参 - Rén shēn บำรุงพลังชี่ชั้นสูง กระตุ้นสมอง ต้านความอ่อนล้า
• ซานเย่า 山药 - Shān yào บำรุงม้าม-ไต เสริมระบบย่อยพุทราแดง 红枣 - Hóng zǎo บำรุงเลือด เสริมม้าม ปรุงรสหวานธรรมชาติ

2. สมุนไพรบำรุงเลือด (血 - Xuè)

• ตังกุย 当归 - Dāng guī บำรุงเลือดสตรี กระตุ้นการไหลเวียน
• เก๋ากี้/โกจิเบอร์รี่ 枸杞子 - Gǒu qǐ zǐ บำรุงตับ-ไต ปกป้องสายตา
• งาดำ 黑芝麻 - Hēi zhī ma บำรุงเลือด ลดอาการวิงเวียน

3. สมุนไพรขับความชื้น (湿 - Shī) และบำรุงม้าม

• ฝูหลิง 茯苓 - Fú líng ขับความชื้น ลดบวม บำรุงม้าม
• ลูกเดือย 薏苡仁 - Yì yǐ rén ขับความชื้น ลดบวมน้ำ
• ชือเซียวโต้ว 赤小豆 - Chì xiǎo dòu ขับปัสสาวะ ลดบวม

4. สมุนไพรบำรุงยิน (滋阴 - Zī yīn) และลดร้อนใน

• เม็ดบัว 莲子 - Lián zǐ บำรุงหัวใจ-ไต ช่วยนอนหลับ
• เก๋ากี้ 枸杞子 บำรุงตับ-ไตหยิน บำรุงเลือด ตับ ไต สายตา
• ดอกเก๊กฮวย 菊花 - Jú huā ดับร้อน ลดความดัน บำรุงตา
• กานเฉ่า 甘草 - Gān cǎo ดับร้อนใน ปรุงรสกลมกล่อม ใช้เป็นตัวปรับรสในซุปและชา

5. สมุนไพรกระตุ้นหยาง (温阳 - Wēn yáng) และขับเย็น

• ขิงแห้ง 乾姜 - Gān jiāng อบอุ่นร่างกาย ขับความเย็น
• กระเทียมจีน 大蒜 - Dà suàn ขับพิษ อบอุ่นกลาง ใช้เป็นเครื่องเทศในอาหารทุกประเภท
• โร่วกุ้ย 肉桂 - Ròu guì อบอุ่นไต-ม้าม

6. สมุนไพรช่วยการไหลเวียนเลือด (活血化瘀)

ดอกคำฝอย (红花 - Hóng huā) กระตุ้นไหลเวียนเลือด ลดไขมันในเลือด

ประเภทของอาหารเครื่องยาจีน

อาหารเครื่องยาจีน (药膳 - Yào shàn) สามารถแบ่งประเภทได้หลายมิติ ทั้งตาม วัตถุประสงค์การรักษา ฤทธิ์ทางยา กลุ่มผู้ใช้ และวิธีการปรุง นี่คือการจำแนกประเภทหลักตามหลักการแพทย์แผนจีน

1. แบ่งตาม "ฤทธิ์สมุนไพร" (ปรับสมดุลร่างกาย)

• อาหารฤทธิ์อุ่น (温补类) เสริมหยาง (温阳) ขับความเย็น เช่น ซุปไก่โสม, แกงแกะขิง, เนื้อวัวพริกไทยดำ
• อาหารฤทธิ์เย็น (凉补类) เสริมหยิน (滋阴) ดับร้อนใน เช่น ซุปเป็ดสาหร่าย, เยลลี่ดอกเก๊กฮวย, น้ำรากบัว
• อาหารขับความชื้น (祛湿类) ขับชื้น (祛湿) บำรุงม้าม เช่น โจ๊กข้าวบาร์เลย์, ซุปถั่วแดงเล็ก, ฟักตุ๋นเห็ด
• อาหารบำรุงเลือด (补血类) เสริมเลือด (补血) เช่น ไก่ตุ๋นตังกุย, โจ๊กงาดำ, ตับหมูผัดขิง
• อาหารบำรุงชี่ (补气类) เสริมพลังชี่ (补气) เช่น ซุปเห็ดหอมหวงฉี, โจ๊กซานเย่า

2. แบ่งตาม "รูปแบบการปรุง"

• ซุปตุ๋น (炖汤) ตุ๋นสมุนไพร+เนื้อสัตว์นาน 2-4 ชม. เช่น ซุปกระดูกหมูตังกุย, ซุปไก่โสม
• โจ๊ก/ข้าวต้ม (粥) ตุ๋นข้าวกับสมุนไพรจนนุ่ม เช่น โจ๊กข้าวบาร์เลย์ฟุลิง, ข้าวต้มถั่วแดง
• ชาสมุนไพร (药茶) ต้มสมุนไพรในน้ำดื่ม เช่น ชาเก๋ากี้ดอกคำฝอย, ชาขิงน้ำผึ้ง
• อาหารนึ่ง (蒸菜) นึ่งด้วยสมุนไพร เช่น ปลานึ่งขิง, ไข่นึ่งเก๋ากี้
• อาหารผัด (炒菜) ผัดเร็วด้วยไฟแรง เช่น ตับหมูผัดตังกุย, เนื้อวัวผัดแปะก๊วย
• อาหารแช่ (浸剂) แช่สมุนไพรในเหล้า หรือน้ำร้อน หรือน้ำส้มสายชู เช่น เหล้าแช่โกจิ, ชาสมุนไพร, น้ำส้มสายชูแช่กระเทียม

3. แบ่งตาม "กลุ่มผู้ใช้เฉพาะ"

• สตรี ไก่ดำตุ๋นขิง, น้ำอัญชันดอกคำฝอย ปรับสมดุลฮอร์โมน บำรุงเลือดสตรี
• ผู้สูงอายุ ซุปกระดูกวัวถั่วดำ, โจ๊กรากบัว บำรุงกระดูก-ข้อต่อ 改善记忆
• เด็ก โจ๊กซานเย่าผสมนม, ลูกชิ้นปลาแปะก๊วย เสริมภูมิคุ้มกัน บำรุงสมอง
• นักกีฬา/ใช้แรงงาน ซุปหางวัวโสม, เนื้อวัวผัดพริกไทยดำ คืนพลังชี่ ซ่อมแซมกล้ามเนื้อ
• คนทำงานสมองหนัก ซุปขิงสมองหมู, ชาแปะก๊วย เพิ่มการไหลเวียนสมอง ลดความเครียด