ลูกแปะก้วย 白果

ผลแปะก๊วย (Bai Guo, 白果) หรือ Ginkgo nuts เป็นเมล็ดที่สุกและแห้ง (Dried ripe seed) ของพืชชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Ginkgo biloba นอกจากนี้ยังมีชื่อเรียกอื่น ๆ ว่า Maidenhair หรือ Silver apricot

1. คุณสมบัติพื้นฐานตามหลักการแพทย์แผนจีน (TCM)

แปะก๊วยถูกจัดอยู่ในหมวดหมู่ สมุนไพรที่ช่วยให้คงที่และสมาน(รวบรวม) (Herbs that stabilize and bind) ซึ่งเป็นสมุนไพรที่ใช้รักษาอาการที่มีการรั่วไหลผิดปกติ (Abnormal discharges) และการเคลื่อนที่ผิดตำแหน่งของอวัยวะ (Displacement of Organs) เช่น ท้องร่วง อาการตกขาว หรือมดลูกหย่อน

• รสชาติ (Taste) | ขม และ หวาน รวมถึงมีรส ฝาด (Astringent) [รสขมมีแนวโน้มในการชำระล้างความร้อน ขจัดความชื้น และส่งเสริมการขับถ่าย รสหวานมีแนวโน้มในการบำรุงชี่และเลือด]
• ธรรมชาติ/อุณหภูมิ (Nature) | เป็นกลาง (Neutral) (หรืออาจถือว่ามีพิษเล็กน้อย)  [ความเป็นกลางหมายความว่าโดยทั่วไปจะไม่ทำให้สมดุลหยิน-หยางของร่างกายเสียไป]
• ออกฤทธิ์ตามเส้นลมปราณ (Organ Affinity) | ปอด (Lung) และ ไต (Kidney) (รวมถึงหัวใจ) [ปอดถือเป็นส่วนสำคัญในการผลิตชี่และสารน้ำที่หล่อเลี้ยงร่างกาย]

2. การออกฤทธิ์และการใช้หลักทางการแพทย์จีน

แปะก๊วยมีบทบาทสำคัญในการ "สมาน(รวบรวม)" เพื่อป้องกันการรั่วไหลของสารน้ำและพลังงาน

• สมาน(รวบรวม)ปอด (Astringes the Lungs), ช่วยเสริมชี่ของปอด (Assists the Lung Qi), หยุดอาการไอและขับเสมหะ (expels Phlegm and stops wheezing)
• หยุดการรั่วไหลของสารน้ำในร่างกาย (Stops leakage of Bodily Fluids)
• ทำให้ ส่วนล่างของร่างกาย (Lower Jiao) คงที่ (Stabilizes the Lower Jiao), กำจัดความชื้น (eliminates Dampness) และ รวบรวมปัสสาวะ (astringes the urine) เพื่อหยุดการขับออก

อาการหลักที่อาจถูกสั่งจ่าย (Indications):

• หอบหืด (Asthma), ไอร้อยวัน (Whooping cough), และอาการไอเรื้อรังที่มีเสมหะมาก
• อาการตกขาว (Leukorrhea) หรืออาการตกขาวที่มีน้ำใส ๆ และปัสสาวะขุ่น (ใช้ได้ทั้งรูปแบบพร่องและชื้น-ร้อน)
• ปัสสาวะรดที่นอน (Enuresis) และภาวะกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ (Urinary incontinence)
• เมื่อใช้สำหรับอาการไอและหายใจมีเสียงหวีด จะเหมาะสมที่สุดสำหรับรูปแบบที่มีแนวโน้มไปทางความร้อน

3. ข้อควรระวัง ความเป็นพิษ และการเตรียม

เนื่องจากแปะก๊วยมีพิษเล็กน้อย จึงมีข้อควรระวังในการใช้:

• การเตรียม: เมล็ดดิบมีความเป็นพิษ (Raw ginkgo seeds are toxic) และ ห้ามบริโภคดิบหรือสุกไม่ทั่ว ควรต้มให้สุกและ นำไส้กลางออก (เพื่อลดความขม) ก่อนปรุงอาหาร แปะก๊วยที่นำไปทอดแห้ง (Dry-fried Gingko/Chao Bai Guo) จะมีพิษน้อยลงและมีฤทธิ์รวบรวมได้ดีขึ้นในการรักษาอาการหอบหืด ปัสสาวะ และตกขาว
• ปริมาณ: ปริมาณต่อวันคือ 1 ถึง 3 เมล็ด หรือ 3–10 กรัม ห้ามใช้ในปริมาณมากหรือเป็นเวลานาน สำหรับผู้ใหญ่ไม่ควรเกิน 10–15 เมล็ดต่อวัน
• อาการเมื่อได้รับเกินขนาด: รวมถึงอาการปวดศีรษะ ไข้ ตัวสั่น หงุดหงิด และหายใจลำบาก (dyspnea) ยาแก้พิษคือ Gan Cao (Rx. Glycyrrhizae) 60 กรัม หรือเปลือกแปะก๊วยต้ม 30 กรัม
• ข้อห้ามใช้ (Contraindications): ห้ามใช้เมื่อมี ความเย็นและความชื้นส่วนเกิน (Excess Cold-Damp) ภาวะอาการเกิน (Excess conditions) หรือเมื่อมีรูปแบบภายนอก (Exterior patterns) ในช่วงเริ่มต้นของการไอ และควรระมัดระวังเมื่อมีเสมหะเหนียวข้นที่ยากต่อการขับออก

4. บทบาทในตำรับยาแผนจีนที่สำคัญ

แปะก๊วยมักถูกใช้เป็นส่วนหนึ่งของตำรับยาอื่น ๆ:

• Ding Chuan Tang : แปะก๊วยเป็นส่วนผสมหลัก (King ingredient) ซึ่งมีพลังมากกว่าส่วนผสมอื่น ในตำรับนี้ แปะก๊วยจะทำหน้าที่เปลี่ยนเสมหะ ยับยั้งการรั่วไหลของชี่ปอด หยุดอาการหอบหืด และป้องกันไม่ให้สมุนไพรหลักอื่นก่อให้เกิดการกระจายตัวมากเกินไป
• Yi Huang Tang : แปะก๊วยเป็นส่วนผสมรอง (Deputy ingredient) ทำหน้าที่ช่วยให้ส่วนล่างคงที่ (stabilizes the Lower Burner) และยับยั้งการขับออก
• Wen Qi Hua Shi Tang : แปะก๊วยทำหน้าที่ขจัดสิ่งกีดขวางจากเส้นลมปราณเรินไม่ (Directing Vessel/Ren Mai)

5. การใช้แปะก๊วยในอาหาร (TCM Culinary Arts)

แปะก๊วยถูกใช้เป็นอาหารเพื่อประโยชน์ในการบำรุงสุขภาพ โดยเฉพาะการ บำรุงสมองและเพิ่มความจำ (益智, yì zhì) และเพื่อการบำรุงปอดและไต

เมนูอาหารคาว:

• ไก่ตุ๋นยาจีนใส่แปะก๊วย (Bái Guǒ Dùn Jī Tāng): ช่วย บำรุงสมอง และ เพิ่มความจำ
• ผัดกุ้งใส่แปะก๊วยและพริกแห้ง (Bái Guǒ Gān Biān Xiā Rén): ช่วย บำรุงไต (补肾) และบำรุงสมอง
• ซุปกระเพาะหมูตุ๋นแปะก๊วยและพุทราจีน (Bái Guǒ Hóng Zǎo Dùn Zhū Dù): ช่วย บำรุงม้ามและกระเพาะอาหาร (健脾胃) และเสริมสร้างเลือด (จากพุทราจีน)

เมนูอาหารหวานและเครื่องดื่ม:

• บัวลอยน้ำขิงใส่แปะก๊วย (Bái Guǒ Jiāng Chá Tāng Yuán): ช่วย บำรุงสมอง และปอด น้ำขิงช่วย ขับลม และทำให้ร่างกายอบอุ่น
• ซุปหวานแปะก๊วย เม็ดบัว และหัวบัว (Bái Guǒ Lián Zǐ Bǎi Hé Táng Shuǐ): เป็นสูตรคลาสสิกที่ช่วย บำรุงปอดให้ชุ่มชื้น (润肺) และ สงบจิตใจ (安神)
• น้ำลำไยแห้งต้มแปะก๊วย (Bái Guǒ Lóng Yǎn Shuǐ): ลำไยช่วย บำรุงเลือด และประสาท, เมื่อรวมกับแปะก๊วยจะช่วยบำรุงสมองและหัวใจ
• ชาเก๋ากี้เก๊กฮวยใส่แปะก๊วย (Bái Guǒ Gǒu Qǐ Jú Huā Chá): ช่วย บำรุงตับและสายตา (明目) และ ดับร้อน (清热)

สรุปโดยย่อ:

แปะก๊วยทำหน้าที่เหมือน สารยึดเหนี่ยว ที่ช่วยควบคุมการรั่วไหลของสารน้ำและพลังงาน (ชี่) ในร่างกาย โดยเน้นการออกฤทธิ์ที่ ปอด (เพื่อหยุดไอและหอบหืด) และ ส่วนล่าง (เพื่อควบคุมการขับปัสสาวะและตกขาว) แต่ต้องระลึกไว้เสมอว่า สมุนไพรในหมวดหมู่นี้รักษาเพียงอาการเท่านั้น และควรใช้ร่วมกับสมุนไพรที่รักษาภาวะพร่องที่เป็นสาเหตุพื้นฐาน