เสวียฝูจูหยูทัง Xue Fu Zhu Yu Tang 血府逐瘀汤

XUE FU ZHU YU TANG (血府逐瘀湯): 

ตำรับยา Xue Fu Zhu Yu Tang มีชื่อภาษาอังกฤษว่า Drive out Stasis in the Mansion of Blood Decoction ซึ่งเป็นตำรับยาที่ยอดเยี่ยมสำหรับปัญหาภาวะเลือดคั่งทุกชนิด โดยเฉพาะอย่างยิ่งปัญหาที่ส่งผลกระทบต่อ บริเวณส่วนบนของร่างกาย (upper body).

1. ส่วนประกอบและหน้าที่

ฤทธิ์ของตำรับยา:

ตำรับยานี้ออกฤทธิ์หลักในการ กระตุ้นการไหลเวียนของเลือด (Invigorates the Blood), สลายเลือดคั่ง (Dispels Blood Stasis), กระจายชี่ตับ (Spreads Liver Qi), เปิดเส้นลมปราณ (Unblocks the channels) และ ระงับความเจ็บปวด (Stops pain).

2. กลุ่มอาการและโรคที่ใช้รักษา

ตำรับยานี้ใช้รักษาอาการที่เกิดจากภาวะเลือดคั่งในหัวใจ (Heart Blood Stagnation) หรือภาวะเลือดคั่งบริเวณทรวงอกและกระบังลม (Blood Stagnation of the chest and diaphragm).

อาการทางคลินิกเด่น:

อาการปวดแทงเรื้อรังบริเวณทรวงอก (Chronic stabbing pain in the chest).
อาการปวดศีรษะเรื้อรังชนิดดื้อยา มีลักษณะเจาะลึกและคงที่ (Chronic, stubborn headache with a fixed, piercing quality).
ใจสั่น (Palpitations), สะอึกเรื้อรังไม่หยุด (Chronic incessant hiccups), หรืออาการนอนไม่หลับเรื้อรังและฝันมาก (Insomnia (persistent with much dreaming)).
ลักษณะลิ้น (T): สีแดงคล้ำ มีจุดสีม่วงบริเวณขอบ.

โรคที่ใช้รักษาครอบคลุมหลายระบบ เช่น โรคหลอดเลือดหัวใจ (Coronary artery disease), ความดันโลหิตสูง (Hypertension), ไมเกรน (Migraine), โรคเกี่ยวกับประจำเดือน (เช่น Primary dysmenorrhea และ Amenorrhea) และโรคทางจิตเวช เช่น ภาวะซึมเศร้า (Depression) และโรคจิตเภท (Schizophrenia).

3. การปรับเปลี่ยนที่น่าสนใจ (MODIFICATIONS)

เนื่องจาก Xue Fu Zhu Yu Tang เน้นการสลายเลือดคั่งในส่วนบน การปรับเปลี่ยนสูตรยาจึงเป็นเรื่องจำเป็นเพื่อรักษาภาวะที่ซับซ้อน หรือเพื่อนำฤทธิ์ยาไปยังบริเวณอื่นของร่างกาย:

3.1 การปรับเปลี่ยนทิศทางและการบำรุง

การนำยาสู่ส่วนล่าง: หากต้องการรักษาภาวะในส่วนล่างของร่างกาย เช่น ภาวะขาดประจำเดือน (amenorrhea) หรือปวดประจำเดือน (dysmenorrhea) มักจะมีการ เอา Rx. Platycodi (Jie Geng) ออก และเพิ่มสมุนไพรที่กระตุ้นเลือดและควบคุมชี่ เช่น Rx. Salviae Miltiorrhizae (Dan Shen) และ Rz. Cyperi (Xiang Fu).

ภาวะชี่และเลือดพร่อง (Qi and Blood Deficiency): มีการเพิ่มสมุนไพรบำรุงชี่ เช่น Rx. Astragali (Huang Qi) หรือ Rx. Codonopsis (Dang Shen).

ภาวะหยินพร่อง (Yin Deficiency): เพิ่มตำรับยาบำรุงหยิน เช่น Six-Ingredient Pill with Rehmannia (Liu Wei Di Huang Wan) หรือเพิ่ม Rx. Ophiopogonis (Mai Men Dong) และ Rz. Polygonati Odorati (Yu Zhu).

ภาวะหยางพร่องหรือเย็น (Yang Deficiency or Cold): เพิ่มสมุนไพรที่ให้ความร้อนและขับเคลื่อน เช่น Ram. Cinnamomi (Gui Zhi) และ Rx. Aconiti Lateralis Preparata (Zhi Fu Zi).

3.2 การรักษาอาการรุนแรงและซับซ้อน

อาการปวดทรวงอกรุนแรงพร้อมใจสั่น (Palpitations with severe chest pain): เป็นการปรับเปลี่ยนที่โดดเด่น โดยการตัด Flos Carthami (Hong Hua), Sm. Persicae (Tao Ren), และ Rz. Chuanxiong ออก และเพิ่มตำรับยา Sudden Smile Powder (Shi Xiao San) ซึ่งประกอบด้วย Pollen Typhae (Pu Huang) และ Faeces Trogopterori (Wu Ling Zhi) เพื่อการสลายเลือดคั่งที่รุนแรง.

ภาวะแทรกซ้อนหลังการกระทบกระเทือน (Post concussion complications): เพื่อเพิ่มพลังในการทะลุทะลวงและสลายเลือดคั่งที่ดื้อยา จะมีการเพิ่มสมุนไพรจากสัตว์ที่ออกฤทธิ์แรง เช่น Tabanus (Meng Chong), Scorpio (Quan Xie), และ Aspongopus (Jiu Xiang Chong).

การรักษาโรคปริทันต์อักเสบเรื้อรัง (Chronic, difficult periodontitis): มีการปรับสูตรโดยการเพิ่มสมุนไพรบำรุงกระดูกและเหงือก เช่น Rz. Cibotii (Gou Ji) และ Rz. Drynariae (Gu Sui Bu).

การรักษาโรคเรื้อรังที่มีก้อน (เช่น Hepatomegaly หรือ Hypochondriac masses): มีการเสริมด้วยสมุนไพรที่ทำลายก้อนเนื้อและสลายเลือดที่คั่งแข็ง เช่น Rz. Sparganii (San Leng), Rz. Curcumae (E Zhu), และ Eupolyphaga/ Steleophaga (Tu Bie Chong).

4. ข้อห้ามใช้

แม้จะเป็นตำรับยาที่มีประสิทธิภาพสูง แต่มีข้อห้ามใช้ที่สำคัญดังนี้:

• ห้ามใช้ในระหว่างตั้งครรภ์ (Contraindicated during pregnancy).
• ห้ามใช้สำหรับผู้ที่มีภาวะเลือดประจำเดือนออกมากเกินไป (Excess menstrual bleeding).
• ห้ามใช้สำหรับผู้ที่อ่อนแอหรือผู้ทุพพลภาพ (the weak or debilitated).
• ห้ามใช้สำหรับผู้ที่มีภาวะเลือดออกผิดปกติที่กำลังดำเนินอยู่ (active hemorrhage disorders).