เนื้อหมูและชิ้นส่วน ในโภชนาการบำบัดแผนจีน

ในศาสตร์การแพทย์แผนจีน (Traditional Chinese Medicine - TCM) หมูและชิ้นส่วนต่างๆ ถือเป็นอาหารที่มีคุณประโยชน์ต่อร่างกายอย่างมาก ด้วยคุณสมบัติและสรรพคุณเฉพาะตัวที่แตกต่างกันไปในแต่ละส่วน โดยรวมแล้วเนื้อหมูมีฤทธิ์ "เป็นกลาง" (平) หรือ "เย็นเล็กน้อย" (凉/微寒) และมีรสชาติ "หวาน" (甘) คุณสมบัติเหล่านี้ทำให้หมูเป็นอาหารที่ช่วยบำรุงร่างกายได้โดยไม่เพิ่มความร้อนมากเกินไป และเข้าสู่เส้นลมปราณหลักคือ ม้าม (脾), กระเพาะอาหาร (胃), และไต (肾)

คุณสมบัติโดยรวมของเนื้อหมู

ฤทธิ์: เป็นกลาง (平) หรือเย็นเล็กน้อย (凉/微寒)
รส: หวาน (甘)
เข้าสู่เส้นลมปราณ: ม้าม (脾), กระเพาะอาหาร (胃), ไต (肾)
สรรพคุณหลัก:
บำรุงหยินและเพิ่มน้ำหล่อเลี้ยงร่างกาย (滋阴润燥): เหมาะสำหรับผู้ที่มีอาการขาดน้ำ เช่น ปากคอแห้ง, ไอแห้ง, ผิวแห้ง, ท้องผูกจากภาวะร่างกายร้อนเกินหรือขาดหยิน
บำรุงเลือด (补血): โดยเฉพาะส่วนที่มีเลือดลมมาก
บำรุงม้ามและกระเพาะ (健脾益胃): ช่วยเพิ่มความชุ่มชื้นให้ระบบย่อย, บรรเทาอาการเบื่ออาหารและอ่อนเพลีย
บำรุงไต (补肾益精): โดยเฉพาะบางส่วน เช่น ไตหมู

คุณสมบัติของชิ้นส่วนต่างๆ ตามหลักแพทย์แผนจีน

เนื้อหมู (瘦肉 - Lean Pork):
ฤทธิ์: เป็นกลาง (平)
รส: หวาน (甘), เค็ม (咸)
สรรพคุณ: บำรุงม้ามและกระเพาะอาหาร (健脾和胃), บำรุงหยินและเพิ่มน้ำหล่อเลี้ยง (滋阴润燥), บำรุงไตและตับ (补肾滋肝), บำรุงเลือด (益血) เป็นส่วนที่ใช้บ่อยที่สุดสำหรับการบำรุงร่างกายทั่วไป และช่วยแก้อาการท้องผูก

ตับหมู (猪肝 - Pig Liver):
ฤทธิ์: อุ่น (温) หรือเป็นกลาง (平) (มีการกล่าวถึงข้อมูลที่ขัดแย้งกัน)
รส: ขม (苦), หวาน (甘)
เข้าสู่เส้นลมปราณ: ตับ (肝)
สรรพคุณ: บำรุงเลือดและตับ (补肝明目养血) เป็นหลัก , ช่วยการมองเห็น (明目) , ป้องกันและรักษาภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก , เหมาะสำหรับผู้ที่มีอาการตาแห้ง, เลือดน้อย หรือเวียนศีรษะ ควรรับประทานในปริมาณที่พอเหมาะและปรุงสุกเท่านั้น เนื่องจากมีคอเลสเตอรอลสูง

ไตหมู (猪腰/猪肾 - Pig Kidney):
ฤทธิ์: เป็นกลาง (平)
รส: หวาน (甘), เค็ม (咸)
เข้าสู่เส้นลมปราณ: ไต (肾)
สรรพคุณ: บำรุงไตและเสริมพลังหยาง (补肾气, 强腰膝) เป็นหลัก , ช่วยแก้ปวดเอวและเข่า (强腰膝) , บรรเทาอาการปัสสาวะบ่อยหรือกลั้นปัสสาวะไม่อยู่ (止小便频数) , บรรเทาอาการบวมน้ำ (利水消肿) มักใช้ในผู้ที่มีอาการไตพร่อง หยางพร่อง และช่วยบำรุงกระดูก

หัวใจหมู (猪心 - Pig Heart):
ฤทธิ์: เป็นกลาง (平)
รส: หวาน (甘), เค็ม (咸), ขมเล็กน้อย (微苦)
เข้าสู่เส้นลมปราณ: หัวใจ (心), ไต (肾)
สรรพคุณ: บำรุงหัวใจและทำให้จิตใจสงบ (养心安神, 定惊) เป็นหลัก , ช่วยแก้ปัญหาการนอนหลับไม่สนิท (失眠) , ฝันร้าย (多梦) , อาการใจสั่น (心悸) ตามหลัก "กินอะไรได้อย่างนั้น" (以形补形)

กระเพาะหมู (猪肚 - Pig Stomach):
ฤทธิ์: อุ่นเล็กน้อย (微温) หรือเป็นกลาง (平)
รส: หวาน (甘)
เข้าสู่เส้นลมปราณ: ม้าม (脾), กระเพาะอาหาร (胃)
สรรพคุณ: บำรุงม้ามและกระเพาะอาหาร (健脾和胃, 补虚损) เป็นหลัก , ช่วยเพิ่มความอยากอาหาร (增进食欲) , บรรเทาอาหารไม่ย่อย (消化不良) , ท้องร่วง (泄泻) , ปัสสาวะมาก (小便频数) , อ่อนเพลีย (虚劳羸弱) ใช้บ่อยในการบำรุงระบบย่อย

กระดูกหมู (猪骨 - Pig Bones):
ฤทธิ์: เป็นกลาง (平)
รส: หวาน (甘)
สรรพคุณ: บำรุงไขกระดูกและเส้นเอ็น (补骨髓, 益虚劳) เป็นหลัก , บรรเทาอาการปวดเมื่อย (舒缓疼痛) , บำรุงเลือด (养血) , ช่วยในการเจริญเติบโตของเด็กและฟื้นฟูผู้สูงอายุ น้ำซุปกระดูกหมู (โดยเฉพาะตุ๋นนานๆ) ถือเป็นอาหารบำรุงที่ดีมาก

เลือดหมู (猪血 - Pig Blood):
ฤทธิ์: เป็นกลาง (平)
รส: หวาน (甘), เค็ม (咸)
สรรพคุณ: บำรุงเลือด (补血), ขับพิษ (解毒), ชำระล้างลำไส้ (清肠) เป็นหลัก , ช่วยแก้โลหิตจาง (贫血) , ช่วยล้างสารพิษหรือโลหะหนักในร่างกาย , ช่วยแก้ท้องผูก (便秘) มักเชื่อว่าช่วยดูดซับสิ่งสกปรกในลำไส้

มันหมู (猪脂膏/猪油 - Lard):
ฤทธิ์: เย็น (凉)
รส: หวาน (甘)
สรรพคุณ: เพิ่มความชุ่มชื้น (润燥), หล่อลื่นลำไส้ (通便), บำรุงผิวหนัง (解毒生肌) เป็นหลัก , ช่วยแก้ผิวหนังแตกแห้ง (皮肤皲裂) , ท้องผูก (便秘) ควรใช้ในปริมาณน้อย เนื่องจากมีไขมันอิ่มตัวสูง

หนังหมู (猪皮 - Pig Skin):
ฤทธิ์: เป็นกลาง (平)
รส: หวาน (甘)
เข้าสู่เส้นลมปราณ: ม้ามและกระเพาะอาหาร
สรรพคุณ: บำรุงหยินและบำรุงเลือด เหมาะสำหรับผู้ที่มีอาการผิวแห้งหรือเลือดน้อย

ลิ้นหมู (猪舌 - Pig Tongue):
ฤทธิ์: เป็นกลาง (平)
รส: หวาน (甘)
เข้าสู่เส้นลมปราณ: ม้ามและกระเพาะอาหาร
สรรพคุณ: บำรุงม้ามและกระเพาะอาหาร

ไส้หมู (猪肠 - Pig Intestines):
ฤทธิ์: เป็นกลาง (平)
รส: หวาน (甘)
เข้าสู่เส้นลมปราณ: ลำไส้ใหญ่
สรรพคุณ: บำรุงลำไส้และแก้อาการท้องผูก

เท้าหมู (猪蹄 - Pig Trotters):
ฤทธิ์: เป็นกลาง (平)
รส: หวาน (甘)
เข้าสู่เส้นลมปราณ: ตับและไต
สรรพคุณ: บำรุงเลือดและบำรุงไต ช่วยเสริมสร้างกระดูกและบำรุงผิวพรรณ

ข้อควรระวังและข้อพิจารณา

เพื่อให้ได้รับประโยชน์สูงสุดจากการบริโภคหมูตามหลักการแพทย์แผนจีน ควรคำนึงถึงข้อควรระวังและข้อพิจารณาเหล่านี้:

การปรุงสุก: เนื้อหมูทุกส่วนต้องปรุงให้สุกอย่างทั่วถึงเพื่อฆ่าเชื้อโรคและปรสิต เช่น พยาธิตัวตืด

ปริมาณไขมัน: ส่วนที่มีไขมันสูง เช่น หมูสามชั้น หรือมันหมู ควรบริโภคในปริมาณที่เหมาะสม โดยเฉพาะผู้ที่มีปัญหาไขมันในเลือดสูง, น้ำหนักเกิน, หรือโรคหัวใจและหลอดเลือด ควรบริโภคเนื้อล้วนในปริมาณพอเหมาะ

ภาวะพร่องหรือเกินของร่างกาย: การเลือกส่วนที่เหมาะสมควรพิจารณาจากสภาวะร่างกายของผู้บริโภค

• เนื้อหมู (เป็นกลาง/เย็น): เหมาะกับคนร่างกายร้อน, ขาดหยิน, มีไข้ต่ำๆ, ปากคอแห้ง, หรือท้องผูกจากความร้อน
• ตับ/ไต/หัวใจ/กระเพาะ (มักอุ่นหรือบำรุงเฉพาะ): เหมาะกับคนที่มีภาวะพร่องในอวัยวะนั้นๆ แต่ควรปรึกษาผู้เชี่ยวชาญหากมีอาการชัดเจน

การปรุงร่วมกับสมุนไพร: มักปรุงหมูร่วมกับสมุนไพรเพื่อเสริมฤทธิ์

• บำรุงหยิน/แก้ไอแห้ง: ตุ๋นกับสาลี่จีน (雪梨), เก๋ากี้ (枸杞子), รากบัว (莲藕)
• บำรุงม้าม/ระบบย่อย: ตุ๋นกับเห็ดหอม (香菇), ฮวงฉิ (淮山/山药), พุทรา (红枣)
• บำรุงเลือด: ตุ๋นกับพุทรา (红枣), ตังกุย (当归), ถั่วดำ (黑豆)

ผู้ที่ควรระมัดระวัง:

• ผู้ที่มีไขมันในเลือดสูง, ความดันโลหิตสูง, โรคหัวใจ ควรหลีกเลี่ยงส่วนที่มีไขมันสูงและบริโภคเนื้อล้วนในปริมาณพอเหมาะ
• ผู้ที่มีเสมหะชื้นมาก (痰湿体质) อาจต้องระวังการบริโภคเนื้อหมูมากเกินไป โดยเฉพาะส่วนไขมันและน้ำซุปเข้มข้น
• ผู้ที่มีปัญหาโรคเกาต์ ควรจำกัดการบริโภคเครื่องในหมู (ตับ, ไต) และน้ำซุปกระดูกเข้มข้น เนื่องจากมีสารพิวรีนสูง
• ผู้ที่มีอาการไข้หวัด หรือมีเสมหะมากควรหลีกเลี่ยงการบริโภคหมูในปริมาณมาก เนื่องจากอาจทำให้อาการแย่ลง

สรุป: หมูเป็นแหล่งโปรตีนสำคัญที่มีสรรพคุณบำรุงหยิน, บำรุงเลือด, และบำรุงม้าม-กระเพาะตามหลักการแพทย์แผนจีน การเลือกชิ้นส่วนที่เหมาะสมและปรุงอย่างถูกวิธีจะช่วยเสริมสุขภาพตามหลักสมดุลหยินหยางได้ดี แต่ต้องคำนึงถึงสภาวะร่างกายของผู้บริโภคและบริโภคในปริมาณที่เหมาะสมเสมอ หากมีโรคประจำตัวหรือข้อสงสัย ควรปรึกษาแพทย์แผนจีนหรือผู้เชี่ยวชาญด้านโภชนาการการแพทย์แผนจีนเพื่อการวินิจฉัยและรักษาที่ถูกต้อง